یادداشت | خوراکی‌های تصویری
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، رسانه مانند هر پدیده دیگری با ورود خود به زندگی اجتماعی، ضررها و منافعی را به همراه دارد.
اول رادیو، بعد از آن تلویزیون و امروزه اینترنت گونه‌های مختلفی از رسانه‌ها هستند که عضو جدیدی در هر خانواده هستند.
امیرمومنان علیه السلام درباره دریافت اطلاعات روایتی بسیار شیوا و زیبایی دارند که امروزه برای رسانه ها بسیار کاربرد دارند و ما را در امر تربیت یاری می کند.
ایشان می فرمایند: هنگامى كه پاسخ سخنى دَرهم و بسيار گردد، درستى پنهان شود. این یعنی ما امروزه با حجم اطلاعات وسیعی در پیرامون خود مواجهیم. هزاران شبکه تلویزیونی و رادیویی و میلیون ها سایت و کانال ما را احاطه کرده است.
از همین رو خداوند متعال ما را مامور به دقت در ورودی اطلاعات به مغز و قلب و ذهن و روح خود نموده است.
خداوند متعال در آیه شریفه 24 سوره مبارکه عبس می فرماید: پس انسان باید در غذای خود بنگرد. این آیه صرفا به دقت در طعام خوراکی نظر نداشته و در توضیح آن زید شحّام از امام باقر(علیه السلام) درباره قول خداى عزّوجلّ «فلینظر الإنسان إلى طعامه» روایت کرده و مى گوید: به امام(علیه السلام) گفتم: طعام انسان [که باید به آن نظر کند ]چیست؟ فرمود: علم او است که آن را فرامى گیرد; [باید نگاه کند] که از چه کسى فرا مى گیرد»
رسانه ها امروزه در حکم معلم هستند و باید دید که چه خوراکی برای آموزش دریافت می کنیم.
رهبرمعظم انقلاب دراین باره گفته اند: وظیفهى یک رسانه، آموزش و تحلیل و سوق دادن قلب و ذهن و روح و مغز افراد به سمتى است که گردانندگان آن رسانه در نظر دارند. در کشور ما نیز غیر از این نیست.
دو عضو در سر هستند که وظیفه دریافت ورودی اطلاعات را به عهده دارند. گوش و چشم دو عضوی هستند که به صورت جفت آفریده شدند. جفت آفریده شدن آن ها در مقابل خروجی اطلاعاتی است که توسط یک دهان انجام می شود. پس چهار دروازه ورودی برای دریافت در مقابل یک دروازه برای خروج اطلاعات، یعنی بیشتر گوش بده و ببین تا حرف بزنی!
حالا حساب کنیم اینکه باید بیشتر یاد گرفت و کمتر حرف زد. رسانه ها هم دقیقا روی این نقطه تکیه کرده اند تا جایی که ورودی های اطلاعات هر آدمی را با چشم و گوشش پر کرده اند!
.jpg)
امروزه رسانه های دیداری و شنیداری زیادی با ما را با حجم انبوهی از اطلاعات محصور کرده اند و اصطلاحا با انفجار اطلاعات مواجهیم. جالب اینجاست که زنان و مردان در پذیرش این گونه اطلاعات با هم متفاوت اند و دقیقا برخی رسانه ها به صورت غرض ورزانه این تفاوت را استفاده حداکثری کرده و بینندگان و شنوندگان خود را مخاطب شناسی کرده اند! این تفاوت در ورودی های اطلاعاتی آنان خلاصه می شود. بر این اساس زنان گوش محور و مردان چشم محورند و رسانه ها تولید برنامه های مخاطب زن خود را بر اساس داده های شنیداری و مخاطب مرد خود را بر اساس داده های دیداری برنامه ریزی می کنند.
با این وجود رسانه ها به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول رسانه هایی با اهداف مشخص و محتوایی تنظیم شده و دسته دوم رسانه هایی با اهداف کمتر و دز اطلاعاتی پایین تر و با هدف کم عمق. این دو دسته رسانه منهای تاثیراتی که دارند مخاطبینشان به دسته های زیر تقسیم می شوند.
دسته اول مخاطبان بزرگسال
این دسته از رسانه ها با هدف خبررسانی آنی و پرکردن اوقات فراغت و ارسال داده های اطلاعاتی در حد متوسط فعالیت می کنند. عمده این رسانه ها زنان و مردانی هستند که از سن جوانی عبور کرده اند. این رسانه ها با وجود داشتن محتوای مشخص مخاطبین خود را به صورت مختلط لحاظ کرده و خدمات ارائه می دهند.
دسته دوم مخاطبان جوان
این دسته از رسانه ها سعی دارند مخاطبین خود را با جهت برنامه ریزی شده خود همراه کنند. عمده این رسانه ها با تولید برنامه های تفریحی، سعی بر جذب مخاطب جوان دارند اما در کنار این گونه برنامه ها، ارائه مطالب خاص سیاسی و اجتماعی و فرهنگی می کوشند تا جهت دهی فکری به جوان القا کنند. تولید برنامه های این گونه رسانه ها عمدتا در قالب مسابقه، فیلم و سریال و اخبار است. برخی رسانه ها نیز با تفکیک جنسیتی مرد و زن، مطالب اختصاصی تولید می کنند.
البته اینجا نکته ای حائز اهمیت است که متاسفانه در جامعه ما کمتر به آن توجه می شود و صد البته می توان گفت از عیوب رسانه های نوین می باشد این است که رسانه ها هرچند برای مخاطب خاص خود تولید برنامه می کنند اما این رسانه ها نیستند که مخاطبین خود را انتخاب می کنند بلکه این مخاطب است که شبکه و یا برنامه مورد نظر خود را انتخاب می کنند.
برای مثال شبکه ای که برای کودکان برنامه می سازد در کنار پخش خود، قید 10+ را هک می کند اما آیا می توان به قاطعیت گفت کودکان زیر ده سال این برنامه ها را دنبال نمی کنند؟!
مانند اینکه خیلی از والدین به دلیل همراهی با فرزند خود، شبکه پویا و نهال را می بینند و فرزندان نیز همراه با والدین شبکه های فیلم و سریال نظیر آی فیلم را مشاهده می کنند.
بر فرض مثال در شبکه های فیلم و سریال صحنه هایی از خشونت و یا شبکه های ماهواره ای صحنه های غیراخلاقی و یا حتی غیراسلامی، پخش می شود آیا می توان قطعی گفت که مخاطبینی غیر از والدین دارند؟!
البته ناگفته نماند متاسفانه خانواده ها به بحران های پیش آمده برای فرزندان خود با آوردن ماهواره به منزل، یا فکر نمی کنند یا کم اهمیت هستند. چه بسا بلوغ زودرس، افسردگی و یا پرخاش، حاصل اینگونه بی دقتی هاست.
دسته سوم کودک و نوجوان
این دسته یکی از مهمترین دسته هایی است که رسانه ها روی آن متمرکز هستند. این سن، دقیقا پایه و اساس آینده هر کشور است و آموزش برای این قشر مانند نوشتن بر روی سنگ است. حال با وجود اینکه رسانه های دیداری و شنیداری امروزه، بسیار فراگیر هستند و ناگزیر در هر خانه ای یافت می شود، کار را برای رسانه ها آسانتر و برای خانواده ها سخت تر کرده است.
در روایات درباره نوع آموزش و حساسیت به این سنین، بسیار داریم. این یعنی باید دقت بیشتری بر مبادی ورودی اطلاعات کودکان و نوجوانان داشته باشیم. با وضعیت رسانه ای امروز که کودکان و نوجوانان مخاطب اصلی برخی برنامه های تلویزیونی و فضای مجازی هستند، دقت در انتخاب اطلاعات برای این قشر، باید وسواسی مضاعف داشته باشیم.
آمار ارقام مربوط به استفاده کودک از تلویزیون بیانگر این است که در سه سالگی از هر سه کودک یک نفر ، در پنج سالگی از هر پنج کودک چهار نفر و در کلاس اول از هر ده کودک نه نفر تلویزیون تماشا می کنند.
تلویزیون، رادیو، فضای مجازی، مطبوعات و بازی های رایانه ای از جمله رسانه هایی هستند که نباید از تاثیرات آن ها مغفول ماند.
رسانه های دیداری و شنیداری و مطبوعات برخی با عدم رعایت اصول حرفه ای خود، اقدام به تولید و نشر اطلاعاتی می کنند که به مشکلات اجتماعی بیشتر دامن می زنند.
البته از این گذر، تولید محتواهای پسندیده و اخلاق محور به همراه تولید وزین در شبکه های تلویزیونی و فضای مجازی و مطبوعات را نمی توان کتمان کرد و باید از دست اندرکاران آن در این بحبوحه رسانه ای، تشکر کرد.
نتیجه اینکه بهترین کاری که ما می توانیم برای استفاده از رسانه در محیط خانواده داشته باشیم تا هم اوقات فراغت خود را با آن پرکنیم و هم مطالب مفید یادبگیریم می بایست هم سواد رسانه ای و هم مدیریت رسانه ای در خانه را جدی بگیریم./۸۲۹/ی۷۰۲/س
محمدمهدی مرادی پژوهشگر حوزه علمیه قم
منابع
قرآن کریم
نهج البلاغه، حکمت 235
کتاب شریف، کافی ج ،2 ص 63
پایگاه ثامن پرس
پایگاه رهبرمعظم انقلاب اسلامی